“Nương treo” trên đỉnh Mã Pì Lèng

Ai đã từng vượt qua đỉnh Mã Pì Lèng, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang chắc hẳn sẽ có chung cảm giác rờn rợn bởi độ sâu khoảng 800m của vực Tu Sản. Có người qua đây còn không dám nhìn xuống, thế nhưng, giữa lưng chừng đỉnh đèo, người dân vẫn phải từng ngày, từng giờ “bám đá” mưu sinh.

Đoạn đường 20km vắt qua Mã Pì Lèng từng là đoạn thi công khó khăn nhất trên tuyến đường Hạnh Phúc huyền thoại xuyên Cao nguyên đá, dài 180km, được làm từ giữa thế kỷ XX. Đèo cao, vực sâu, khó khăn là vậy, nhưng biết bao thế hệ người Mông đã và đang kiên cường canh tác ở nơi “hiểm địa” nhất Việt Nam. Một số người cho rằng, đây có thể là nơi canh tác “hiểm địa” nhất thế giới!

Những người nông dân cần mẫn, bám mình nơi hẻm đèo.

Quả thực khi nhìn 2 bên sườn hẻm vực vào mùa trồng ngô, có thể thấy sức sống mãnh liệt trên những sườn núi như dựng đứng. Ở nơi đây, người dân bám vực, bập vào đá để tra từng hạt ngô. Nó như một cuộc gieo mầm sống trên “đất chết”, một đỉnh cao về tinh thần chinh phục thiên nhiên của đồng bào Mông.

Chẳng biết tự bao giờ trên mảnh đất cằn và hoang lạnh này đã hình thành những vạt nương “treo” bên vực thẳm. Nhưng giờ nó đã trở thành một phương thức canh tác đặc biệt trên Cao nguyên đá. Ở đây, người dân vừa canh tác trên đất dốc, vừa “thổ canh hốc đá” với hẻm vực chỗ sâu nhất khoảng 800m và những chỗ bình thường cũng sâu hàng trăm mét. Địa hình núi đá ở đây được phủ một lớp đất bì không quá dày, có những nương nằm trên mặt trượt dốc đến rợn người.

Những cây ngô dù bám rễ ở một nơi khó nhất Việt Nam, nhưng vẫn vươn lên xanh đến kỳ lạ. Bà con cho biết, phải là giống ngô địa phương, thân nhỏ, lá nhỏ, cao độ 60-70cm là đã có bắp thì mới sống được ở địa hình đặc biệt này. Vì thế, không chỉ con người mà cây ngô cũng thật kiên cường khi nảy mầm sinh sôi trên mảnh đất nghèo, khô cằn bên hẻm vực.

Xóm Mã Pì Lèng treo bên sườn hẻm vực Tu Sản.

Trao đổi với các ngành chức năng của huyện Mèo Vạc và một số xã, được biết, bám quanh hẻm vực Tu Sản và đèo Mã Pì Lèng gồm có các thôn: Mã Pì Lèng, Há Súng của xã Pả Vi và xóm Mã Pì Lèng của xã Pải Lủng; xóm Lủng Chư của xã Thượng Phùng và xóm Bờ Sông của xã Xín Cái. Diện tích canh tác bám quanh hẻm vực ước chừng 100ha. Cây trồng hầu hết là ngô và một ít diện tích trồng cỏ chăn nuôi. Cây ngô nơi đây canh tác duy nhất một vụ trong năm. Trên 90% diện tích quanh hẻm vực này đều có độ dốc cực lớn, với hình ảnh rất cụ thể là khi làm nương, đầu người dưới chạm chân người trên, những vạt nương ấy cho ta cảm giác đầy trắc trở. Khi qua đây, nhìn hình ảnh bà con bám mình trên nương ngô trước miệng vực, có cảm tưởng như họ đang cùng với vạt nương của mình bay lơ lửng giữa không trung vậy.

Bên hẻm vực, tôi gặp chị Giàng Mí Hờ, 37 tuổi, ở thôn Mã Pì Lèng, xã Pả Vi đang mải miết làm nương. Chị Hờ cho biết: Mã Pì Lèng có 2 xóm là Mã Pì Lèng A và Mã Pì Lèng B với 80 hộ dân, hầu như nhà nào cũng có nương bên hẻm vực. Riêng nhà tôi mỗi năm nhà trồng từ 4 – 5kg ngô giống. Cái miệng ăn ngày càng tăng lên, đất ngày càng ít đi, vì thế đất “treo” miệng vực cũng phải làm. Xưa nay, con gái ai chẳng muốn chọn về nhà chồng có ít đất để trồng cây lanh, nhà nào không có nương thì con trai khó lấy vợ lắm!.

Vượt qua thôn Mã Pì Lèng của xã Pả Vi, sang đến thôn cùng tên Mã Pì Lèng của xã Pải Lủng, chúng tôi gặp Giàng Mí Súa. Súa nói, nhà mình cùng nhiều hộ không chỉ làm nương ở hẻm đèo Mã Pì Lèng mà hàng ngày còn chăn dê, cắt cây cỏ bên vực về nuôi bò. Nhà có 6 khẩu, không làm không có cái cho vào bụng. Sống ở đây trẻ con thấy vực cũng sợ lắm, nhưng lâu thành quen thôi.

Sau vụ, bán được hạt ngô, con dê mới có tiền mua quần áo cho 3 đứa trẻ đến trường được. Súa cũng cho biết, khu vực canh tác nguy hiểm, những năm về trước từng có vài phụ nữ và đàn ông trong lúc làm nương, lấy cỏ cho bò, sơ sẩy trượt chân xuống vực hoặc bị “đá mồ côi” rơi, lăn trúng người. Nghe đến đây mới thấy bắp ngô, con bò ở đây trở thành những sản phẩm nông nghiệp thật trân quý, được đánh đổi từ sự kiên cường, bất chấp hiểm nguy của người nông dân.

Ông Hầu Minh Lợi, Bí thư Huyện ủy Mèo Vạc chia sẻ, Mèo Vạc với 3/4 diện tích là đá, rất thiếu đất canh tác. Vì thế, người dân phải tận dụng tất cả các diện tích đất có thể để mưu sinh. Khu vực Mã Pì Lèng cực sâu, hiệu quả canh tác không cao, nguy hiểm, việc đi bộ đã khó chứ chưa nói gì làm nương. Thực tế ở 2 bên hẻm vực, tỷ lệ hộ nghèo còn rất cao và gần như rất khó tìm được hộ khá nhờ canh tác nông nghiệp. Tuy nhiên, với sự cần cù, chịu khó, người dân không để đất trống 2 bên hẻm vực. Trồng trọt trên đất cực dốc nên người dân phải sử dụng bằng chính sức của mình cùng với những dụng cụ đơn giản như cái cuốc, cái gùi và đôi vai. Vì thế, canh tác của đồng bào Mông ở đèo Mã Pì Lèng là một kỳ công chinh phục thiên nhiên và phương thức mưu sinh đặc biệt trên Cao nguyên đá Đồng Văn.

HUY TOÁN